کتاب خانه‌ی کنگره (LC)

کتاب خانه‌ی غیر رسمی ملی ایالات متحده ( هنوز رسماً به عنوان کتاب خانه‌ی ملی معرفی نشده است، reluctant de facto national library ) یعنی کتاب خانه کنگره، هنوز بزرگ‌ترین تولید کننده‌ی سوابق MARC می‌باشد. امروزه این امکان ایجاد شده است که بتوان مستقیماً از طریق سایت LC به کاتالوگ روی خط آن مراجعه و بر اساس عناوین خود سوابق را جستجو و یا نسخه برداری( یا وارد سیستم) نموده این سوابق ، سوابقی هستند که در ماژول کاتالوگ سازی سیستم مکانیزه‌ی کتاب خانه‌ای ما به صورت مجانی و رایگان قابل دسترسی هستند ( http://catalog.loc.gov )

ممکن است این سئوال پیش آید که منظور از امتناع چیست؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت که اتصال روی خط LC همیشه پرتراکم است و تعداد زیادی از کتاب خانه‌ها سعی در استفاده از امکانات آن دارند. به همین خاطر LC ، در زمان‌های خاصی از روز ، محدودیت‌هایی را برای اتصالات خود تعریف کرده است. به این ترتیب، ممکن است که کتاب خانه‌ها نتوانند در ساعت کاری ایالات متحده‌ی امریکا به این سایت متصل شوند وگاهی اگر هم متصل شدند، سرعت تبادل اطلاعات آن‌ها پایین خواهد بود. با این حساب، دسترسی مستقیم به پایگاه داده‌ی LC مربوط به سوابق MARC ، ممکن است راه موثری برای کسب سوابق MARC نباشد. البته گاهی اوقات ، تنها راهی که یک کتاب خانه‌ی کوچک می‌تواند از کاتالوگ‌ها نسخه برداری کند، دسترسی مستقیم به این پایگاه است.

این خدمات خاص کسانی که عضو خدمات کتاب شناسی محسوب می‌شوند ( به طور مثال، RLIN با آدرس WWW.rlg.org یا OCLC با آدرس WWW.OCLC.Org . اعضاء دسترسی کامل به کاتالوگ‌های موجود دارند. ولی با این حال کسانی که عضو نیستند نیز به طور محدود می‌توانند به برخی سوابق دست یابند . البته این شیوه برای کتاب خانه‌های کوچک، شیوه‌ای مناسب به نظر می‌رسد.

عضویت در سوابق کتاب شناسی اصلاً ارزان نیست، اما باید توجه داشت کهه این تسهیلات حاوی مجموعه‌های ارزنده‌ای از سوابق می‌باشند. برای مثال OCLC در مقایسه با LC که 12 میلیون سابقه دارد، دارای 50 میلیون سابقه‌ی منحصر به فرد است می‌باشد. برای بسیاری از کتاب خانه‌ها، بسیار مقرون به صرفه است که هزینه‌ی استفاده از این تسهیلات را بپردازند؛ چرا که به این صورت به تعداد زیادی از سوابق دسترسی فوری می‌یابند و می‌توانند فرایند کاتالوگ سازی را تسریع کنند. علاوه بر این، خدمات کتاب شناسی و علاوه بر سوابق MARC ، تسهیلات دیگری را نیز ارائه می‌دهند. از همین رو، بسیاری ازکتاب خانه از این تسهیلات برای نسخه برداری کاتالوگ‌ها استفاده می‌کنند. یکی دیگر از مزایای این تسهیلات این است که اگر یکی از کتاب خانه‌های عضو، کدهای کتاب خانه‌ی خود را به هر سابقه‌ای که نسخه برداری می‌کنند اضافه نمایند. پایگاه داده‌ی سوابق تسهیمی حاصل نیز می‌تواند به عنوان کاتالوگ واحد جهت امانات بین کتاب خانه‌ای مورد استفاده قرارگیرد . به این ترتیب ، کاربران شما علاوه بر مطالبی که در مجموعه‌ی کتاب خانه شما وجود دارد، می‌توانند از مجموعه‌های کتاب خانه‌هایی که در کاتالوگ واحد عضو هستند و مشارکت دارند نیز استفاده کنند.

همان طور که قبلاً ذکر شد، تعاونی کتاب خانه، یکی از نخستین شرکت‌هایی است که سوابق MARC مربوط به کتاب خانه کنگره را برای نسخه برداری در اختیار سایر کتاب خانه‌ها گذاشت. این شرکت کارخود را با استفاده از میکروفیش آغاز و سپس سوابق MARC واقعی LC را روی سی‌دی‌رام قرار داد.

نرم افزاری که این شرکت به کار می‌برد مبتنی بر سیستم عامل DOS بود. این نرم افزار که Bibliofile نام داشت کار جستجو در کل پایگاه داده‌ای LC را آسان و کارا کرده بود. از خیلی پیش، بسیاری از کتاب خانه‌های کوچک ، از طریق شبکه‌ی اینترنت به پایگاه داده‌ی LC دسترسی مستقیم داشتند و با استفاده از نرم افزارBibliofile ، سوابق LC منطبق با خود را ویرایش و نسخه برداری و در سیستم‌های مکانیزه‌ی خود بارانداز (down load) می‌کردند. در حال حاضر بسیاری دیگر از فروشندگان ، سی‌دی‌رام ارائه می‌کنند و یا از طریق اینترنت این امکان را به مشتریان خود می‌دهد که به پایگاه داده‌ی LC آن‌ها دسترسی یابند و به محتویات و یا سوابق MARC فروشندگان که از منابع مختلف دیگری اخذ شده اند متصل شوند و نسخه برداری کنند.

حالا این پرسش پیش می‌آید که با وجود سوابق مجانی از طریق LC ، چگونه این فروشندگان کسب و کار پر رونقی دارند؟ در اینجا باید محدودیت‌هایی را که در دسترسی مستقیم وجود دارد و پیشتر به آن اشاره کردیم اشاره شود. در اینجا وقتی از لوح فشرده‌ی این فروشندگان استفاده و یا مستقیماً به سایت آن‌ها اتصال برقرار می‌گیرد، زمان پاسخ مستمر تضمین می‌شود: از طرفی کاربران می‌توانند با استفاده از نرم افزاری که فروشنده جزء خدمات خود به آن‌ها عرضه می‌کند، قبل از وارد کردن سوابق به سیستم خود، این سوابق را ویرایش نمایند.

Z39.50 یکی دیگر از استانداردهای مهم کتاب خانه‌ها می‌باشد. در اینجا سیستم‌های ساخت فروشنده‌های مختلف باید بتواند به سوابق یکدیگر دست یابند. بنابراین پروتکلی به نام Z39.50 طراحی شد که سیستم‌های مختلف بتوانندبرای جستجوی نتایج، به سوابق MARC یکدیگر دسترسی یابند. در این جا نیازی نیست که این نرم افزار آموزش داده شود. فقط کافی است که مطمئن شوید که ماژول کاتالوگ ساز سیستم مکانیزه شما می‌تواند استاندارد Z39.50 را اجرا کند، پس از آن شما قادر خواهید بود که با استفاده از واسطه‌ها (Interface) پایگاه‌های داده‌ی صدها سیستم کتاب خانه‌ای را جستجو کنید و حتی به واسطه‌یZ39.50 به سوابق دست یافته وسوابق MARC را از آن پایگاه‌های داده بار انداز کنید.

در صورتی که سیستم کتاب خانه‌ای شما ، فاقد قابلیت Z39.50 باشد ( و یا اگر شما کتاب خانه‌ای نداشته باشید) ، مجبور هستید که نرم افزار خود ایستا (Stand alone) خریداری و آن را روی رایانه خود پیاده کنید تا رایانه‌ی شما به قابلیت جستجو و بازیابی مجهز شود.

در نهایت، اگر سازمان شما فاقد منابع باشد و نتواند هیچ‌یک ازکارهای مربوط به کاتالوگ سازی و حتی نسخه برداری را نیز انجام دهد و یا اینکه نتواند سوابق MARC را برای نسخه برداری برخی مطالبی که جمع آوری کرده اند نسخه برداری کند، باید برای انجام برخی یا کل کاتالوگ سازی سازمان پیمان کار بگیرید. پیمان کاری، در این مفهوم، به طور واضح به این معنی است که شما پولی به شخص دیگری بدهید تا سوابق MARC شما را برایتان انجام دهد. یک حالت پیمان کاری اخذ سوابق MARC خود از تولید کننده مطالب تان می‌باشد. بسیاری از کتاب خانه‌های کوچک‌تر برای هر عنوانی که خریداری می‌کنند یک سابقه MARC نیز دریافت می‌کنند.این سرویس را فروشندگان کتاب مثل Follett ،Baker ftaylor و گاهی ناشران نیز عرضه می‌کنند. این وضعیت شبیه به زمانی است که در ایام گذشته ، کتاب خانه‌ها با هر خریدی که می‌کردند مجموعه‌های کارت را نیز دریافت می‌کردند. البته در گذشته در خصوص مسائلی چون کیفیت وصحت جای سئوال وجود داشت. به این مفهوم که ، فردی باید در کتاب خانه حضور می‌داشت که کاملاً به مقوله‌های کاتالوگ سازی و MARC وارد باشد و تشخیص دهد که سوابق تهیه شده صحیح می‌باشند و یا از نظر کیفی مشکل دارند.

یکی دیگر از انواع پیمان کاری ، ارسال مطالب برای یک فروشنده‌ی کاتالوگ ساز است که برای آن مطالب، سوابق MARC را ایجاد کند.

برخی از کتاب خانه‌ها اصلاً پرسنل کاتالوگ ساز ندارند تعدادی از کتاب خانه‌ها برای انجام کاتالوگ سازی برخی از انواع مطالب خود یا مطالبی که به زبان خاص و از این قبیل می‌باشند، منابعی در اختیار ندارند. با این همه ، اگر چنین گزینه‌ی گرانی را انتخاب کرده‌اید ، باز هم به شخصی نیاز دارید که دانش کافی از کاتالوگ سازی و MARC داشته باشد و بتواند بر کارهایی که فروشندگان پیمان کار انجام می‌دهند نظارت نماید.

در اینجا ما نمی‌خواهیم بر کنترل کیفیت سوابق MARC شما، از هرجایی که تهیه شده باشند، تاکید بیش از حد نماییم. با این حال باید از کامل بودن ، صحت و کدبندی صحیح این سوابق، از هرجا که تهیه شده باشند، مطمئن شد.

در صورتی که سوابق شما چندان خوب شکل بندی نشده باشند ( مثلاً کد بندی آن غیر معتبر باشد)، مشخص است که سیستم چندان خوب کار نخواهد کرد.

بارها و بارها از پرسنل کتاب خانه‌های مختلف شنیده‌ایم که آن‌ها وقت کافی ندارند و اغلب علاقمندی‌شان به فراگیری MARC خیلی کمتر از فراگیری مقررات کاتالوگ سازی است. از همین رو ، باعث تأسف است اگر با وجود تلاش بی‌وقفه‌ی این پرسنل برای ایجاد سوابق کاتالوگی کارکردهای یک کاتالوگ به طور مناسب انجام نشوند(در فصل جزییات این مسئله مورد بحث قرار خواهد گرفت)

اگر وقت ندارید که برای بار اول ، کاری را به درستی انجام دهید؛ باید وقتی به دست آورید که آن کار را دوباره انجام دهید گمنام

سوابق کاتالوگی، برای اینکه مفید باشند باید اطلاعات کافی را در اختیار کاربران دائمی کتاب خانه قرار دهند تا آن‌ها بتوانند، مطالب کتاب‌خانه را جستجو، شناسایی، انتخاب کنند و به آن دسترسی یابند.(IFLA2000) در صورتی که سوابق ، فاقد اطلاعات کتاب شناسی صحیح یا کافی باشند و هم‌چنین کدبندی یا برنامه‌نویسی MARC آن‌ها نامناسب باشد، توانایی کاربران دائمی کتاب خانه‌ها اعم از کاربران محلی یا از طریق ILL، در رابطه با جستجو، شناسایی، انتخاب و دسترسی به مطالب محدود می‌شود.

معمولاً کتاب خانه‌هایی که از حالت انزوا خارج می‌شوند و به جامعه‌ی تسهیم منابع می‌پیوندند، در می‌یابند که سوابق اولیه‌ی آن‌ها برای مقاصد اشتراکی و تسهیمی غیر مناسب می‌باشند. این امر به این مفهوم است که این کتاب خانه‌ها فقط سوابقی را می‌توانند به اشتراک بگذارند که از سایر کتاب خانه‌ها نسخه‌برداری کرده باشند و سوابق ساخت خودشان – که اغلب حاوی مطالب ارزشمندی می‌باشد و برخی از آن‌ها عناوین منحصر به فرد می‌باشد- برای جوامع کاتالوگی مانند OCLC مناسب نیستند و در کاتالوگ واحد مجازی به خوبی عمل نمی‌کنند. در محیط‌های تسهیمی سابقه‌ی امروزی ، کاملاً مشخص شده است که اگر کاتالوگ سازی بر اساس استانداردها و مقررات انجام نشود، حاصلی مناسب نخواهد داشت.

درصورتی که کتاب خانه‌های متصل به شبکه از استانداردهای معمول کتاب شناسی استفاده کنند، تسهیم منابع علاوه بر ارائه اطلاعات ، داده‌های کتاب شناسی را نیز در اختیار آن قرار می‌دهد. در حال حاضر بسیاری از کتاب خانه‌ها ، کاتالوگ دسترسی عمومی روی خط (OPAC) خود را در دیگران قرار داده اند. برای مثال، اشخاص می‌توانند به OPAC کتاب خانه‌ی کنگره‌ی امریکا متصل شوند و داده‌ها را با قالب (Format) MARC21 بازیابی کنند. در صورتی که کتاب خانه‌ی شما اخیراً به ISBN اسناد مجهز شده باشد و سند مورد نظر aما نیز یافت شود، می‌توانید داده‌ها را بازیابی و آن‌ها را به پایگاه داده‌ی محلی کتاب‌خانه‌ی خود منتقل نمایید. شایان ذکر است که ISBN یکی از کلیدهای جستجو در سایت LC می‌باشد. به این ترتیب می‌بینید که می‌توان خود را از وارد کردن داده‌ها (dataentry) و کاتالوگ سازی بی‌نیاز کرد. البته یکی از مشکلات این کار این است که سایت LC به ترتیب فعالیت‌ها عمل می‌کند ، به این مفهوم که شما باید یکی یکی وارد ISBN ها شوید و هریک از آن‌ها روی فایل‌های جداگانه‌ای بارانداز و درنهایت همه‌ی فایل‌ها را یکی کنید و بعد از آن می‌توانید داده‌های یکپارچه را به پایگاه داده‌ی محلی خود منتقل کنید. حالت دلخواه این است که بتوان همه‌ی ISBN های اسناد اخذ شده را در یک فایل ذخیره کرد و هم‌چنین بتوان به سایت LC متصل شد و داده‌های یافت شده را بازیابی نمود. به عبارت دیگر، دسترسی و بازیابی باید در حالت دسته‌ای (batch) انجام گیرد.

با توجه به اینکه بسیاری از کتاب خانه‌ها دارای رایانه‌های سرویس دهنده ( سرور) همخوان با Z39.50 هستند، می‌توان برای این مشکل از پروتکل Z39.50 استفاده کرد. در اینجا فقط باید نرم افزار هم خوان با پروتکل Z39.50 را در رایانه خود نصب کنیم . خوشبختانه ، بسیاری از ابزارهای مورد نیاز برای چنین رایانه‌ای ، نرم افزارهای با منبع باز هستند. در این سند سیستم مجهز به پروتکل Z39.50 که از برنامه‌ی Perl استفاده می‌کند و روی سیستم عامل لینوکس (Linux) نسخه‌ی 7.1 RedHat با CPU اینتل اجرا می‌شود، توصیف خواهد شد.

مفسر perl (Perl compiler) و سیستم عامل لینوکس (Redhet) نسخه 7.1 به انضمام نسخه‌ی 5.6 برنامهperl از ضروریات کار می‌باشند.

برای نصب رایا‌نه‌ی سرویس گیرنده و سرورهای Z39.50 و هم‌چنین ILL (Inter Loan Protocol) ، نیاز به تولکیت YAZ مربوط به برنامه‌های برنامه‌نویسی C وC++ دارند. سیستم عامل لینوکس و بسیاری از سکوهای یونیکس و سیستم‌های عامل MS- Windows دارای این تولکیت می‌باشند. در حقیقت نرم افزار BOOKwhere 2000 ( یکی از سرویس گیرنده Z39.50 می‌باشند) با استفاده از تولکیت YAZ نصب می‌شود. برای بارانداز کردن تولکیت ، می‌توان به سایت WWW.indexdata.dk/yaz/. مراجعه کرد. توصیه می‌شود که جای فایل rpm فایل Yaz-1.5.tar.gz را بارانداز نماید.

مراحل بارکردن تولیکت یاز

1 ) فایل مذکور را در یکی از دایرکتوری‌های خود نسخه برداری (COPY) کنید.

2) با استفاده از فرمان yaz-1.8.5.tar.gz فایل را باز (unzip) کنید.

3) با استفاده فرمان tar xvf yaz- 1.8.5.tar فایل tar را باز کنید

4) با فرمان cd yaz-1.8.5.tar دایرکتوری را وارد کنید.

5) فرمان configure را وارد کنید.

6) فرمان make را وارد کنید.

7) فرمان make install ( نیاز به گذرواژه‌ی ریشه دارد)

ماژول perl برای پرداخت وقایع به فایل Event-0.85.tar.gz نیاز دارد . این فایل را می‌توان در سایت WWW.cpan.org/modules/by-module/Netserver/JPRIT/.

پس از باز کردن فایل‌های فشرده (un zip) و بازکردن فایل‌ها tar ، فرمان‌های زیر را وارد کنید.

cd Event-0.85

Perl makefile.Pl

make

make install ( نیاز به گذر واژه ریشه دارد).

NET:: Z3950

NET:: Z39.50 مجموعه‌ای از ماژول‌های perl می‌باشد که برای پروتکل Z39.50 بسیار ضروری است . این مجموعه را مارک تیلور ایجاد کرده است. فایل Net-Z3950-0.27 . tar.gz را می‌توان در سایت perl.z3950.org یافت. پس از باز کردن فایل‌های فشرده (un zipe) و باز کردن فایل‌های تار (untar) ، رویه‌ای را که در بخش Event.pm توضیح داده شده را دنبال کنید.

ماژول perl که برای اجرای فایل‌ها با فرمت MARC مورد استفاده قرار می‌گیرد MARC-1.14.tar.gz می‌باشند. این ماژول را می‌توان در سایت marcpm.sourceforge.net یافت.

پس از بازکردن فایل‌های فشرده و فایل‌های tar رویه‌ی ذکر شده در بخش Event.pm را دنبال کنید.

در سطور بعد، برنامه‌ی perl نوشته شده است. این برنامه می‌تواند سوابق MARC21 را از مقصد خاص Z39.50 بازیابی کند.

این برنامه از سایت کتاب خانه‌ی کنگره و درگاه 7090 و پایگاه داده voyager مانند، 128.151.244.116 ، استفاده می‌کند. ISBN ها در فایل ISBN ها وارد می‌شوند. این برنامه سوابق MARC21 را به فرمت ایزو 2709 در فایلی به نام «out » بارانداز (download) و ISBN های یافت نشده را در فایلی به نام err ذخیره می‌کند.

نتیجه‌گیری

این برنامه قادر است خروجی خود را به فرمت ایزو 2709 ارائه کند. منظور از فرمت ایزو 2709 ارائه یک خطی کلیه‌ی سوابق می‌باشد. از دیگر قابلیت‌های آن، تولید خروجی به فرمت CDS/ISIS می‌باشد که در این فرمت به جای فرمت اسکی31 ، پس از هر 80 کاراکتر و شناسه زیر حوزه‌ای «^ » کاراکتر خط جدیدی را ارائه می‌دهد. در صورت اخذ داده‌ها، این امکان نیز وجود دارد که با استفاده از لیست ISBNهای پیدا نشده ( ذخیره شده در فایل err) ، OPAC دیگری را جستجو کرد. در اینجا برای تست برنامه می‌توان داده‌ها را وارد WINSIS نمود. برای یافتن فهرست سرورهای هم‌توان با پروتکل Z39.50 می‌توان از موتور جستجوی گوگول یا سایر موتورهای جستجو استفاده کرد . کافی است که واژه‌ی list of Z3950 targets را در پنجره‌ی جستجو وارد کنید. در اینجا می‌توان شماره IP یا آدرس IP ، شماره‌ درگاه و نام پایگاه داده‌ی مورد استفاده برای برنامه را به دست آورد.