مقدمه:

شاید
امسال موفق ترین و پرمخاطب سریال خارجی پخش شده از سیمای جمهوری اسلامی،
سریال جومونگ باشد.سریالی که در کنار دهها رقیب داخلی و خارجی ناگاه گوی
رقابت را ربود. در ساعتهای قبل از این سریال اغلب شهروندان در تب «جومونگ»
هستند تا وقتی این سریال شروع شود و به انتظار بی‌صبرانه آن‌ها پایان دهد.
موجی که این سریال ایجاد کرده، به اندازه ای است که اگر هنگام پخش این
برنامه به خرید بروید، اغلب فروشنده‌ها را مشغول تماشای این سریال می
بینید که از دادن جواب درست به شما طفره می‌روند و یا در محاسبه قیمت چه
کم و چه زیاد، اشتباه می‌کنند.حتی در موردی که حالت افراطی و بیمار گونه
دارد هفته گذشته کارمندان دادگستری استان اصفهان دادخواست عجیبی را مورد
بررسی قرار دادند که طی آن مردی خواستار تغییر نامش به جومونگ شده بود که
این مرد میانسال که متاهل و دارای چند فرزند است علاقه زیادی به سریال های
تلویزیونی به خصوص افسانه جومونگ دارد و مصرانه خواستار تغییر نامش است.

صرف
نظر از این گونه موارد افراطی، بنا به نظر سنجی رسمی صدا و سیما این سریال
با بیش از هشتاد درصد استقبال عمومی ایرانیان روبرو شده است. حال سوال
اصلی ان است که چه چیزی سریال جومونگ را برای ایرانیان این گونه برجسته
کرده است؟چگونه کره ای ها با پخش این سریال به پیروزی بزرگی در معرفی
فرهنگ و تاریخشان به مردم جهان به ویژه ایرانیان رسیده اتد؟ در این نوشتار
به بررسی این عوامل ار منظری جدید خواهیم پرداخت..منظر انتخاب شده برای
نحلیل نوعی روان شناسی اجتماعی است.

یونگ، ناخودآگاه جمعی و کهن الگو

ما برای تحلیل این پدیده از روش تحلیل یونگ روان شناس نامدار استفاده خواهیم کرد.در ابتدا باید گفت یونگ که بود و چه می گفت؟

کارل
گوستاو یونگ – (Carl Gustave Jung)‌روان‌شناس سوئیسی (1875 – 1961م) پس از
جدا شدن از استاد خود، زیگموند فروید، (Sigmund Ferud) مطالعات روان شناسی
خود را به گونه‌ای دیگر پی گرفت. او تقسیم بندی فروید را که درباره ذهن
انجام داده بود، تکمیل کرد. فروید روان یا ذهن انسان را به سه بخش
خودآگاه، نیمه‌آگاه و ناخودآگاه تقسیم کرده بود.یونگ که مطالعات خود را
بیشتر در بخش ناخودآگاه ذهن متمرکز کرده بود، برای آن دو گونه در نظر
گرفت: ناخودآگاه فردی و ناخودآگاه جمعی. به عقیده او ناخودآگاه جمعی
میراثی است از دوره‌های نخستین زندگی بشر که در حافظه تاریخی انسان‌ها ثبت
شده است و همه مردم در آن سهیم هستند.

مفهوم ناخودآگاه جمعی از آن
مفاهیم کلیدی می باشد که فهمش باعث تحول فکری روانشناسی شد. اگر این تئوری
را قبول کنیم ، به نتایج جالبی میرسیم : ما خام و به شکل صفحه ای سفید به
دنیا نمی آییم.اکثر ما از فداکاری لذت میبریم و از خیانت بدمان می آید و
...

 یونگ
پس از پرداختن به ناخودآگاه جمعی، اصطلاح آرکی تایپ Archetype یا کهن الگو
را به شکل وسیعی در آثار خود به کار برد. به عقیده او کهن الگو، افکار
فطری و مادرزادی و تمایل به رفتارهایی است که انسان‌ها بر طبق الگوهای از
پیش تعیین شده انجام می‌دهند. به عبارت دیگر، کهن الگوها تصاویر و رسوباتی
است که بر اثر تجربه‌های مکرر پدران باستانی به ناخودآگاه بشر راه یافته
است. در واقع کهن الگوها محتویات ناخودآگاه جمعی است که در همه انسان‌ها
مشابه است.

  کهن الگوها در اسطوره‌ها، افسانه‌ها، آیین‌ها و مناسک‌
مذهبی اقوام مختلف، رؤیاها، خیال‌پردازی‌ها و آثار هنری (به ویژه آثار
ادبی) نمود پیدا می‌کند.

  بخش خودآگاه، همواره کهن الگوها  را به
صورت نماد درک می‌کند که البته این نمادها در بین همه انسان‌ها مشترک است
و از همه آنها مفاهیم مشابهی ادراک می‌شود؛ مثل نبرد خیر و شر یا ظلمت و
روشنایی که با نماد جنگ یک قهرمان با موجودات قدرتمندی چون اژدها بروز
می‌کند.

اسطوره و کهن الگو

یونگ
اسطوره را مهم‌ترین تجلی‌گاه ناخودآگاه جمعی می‌داند .«اساطیر» جمع
«اسطوره» است و واژه اسطوره هم معرب واژه یونانی «ایستوریا» (Istoria) که
در زبان انگلیسی به صورت هیستوری (History) به معنای تاریخ و استوری
(Story) به معنای داستان و خبر درآمده است.در واقع اسطوره حدفاصل تاریخ و
داستان است.اسطوره ها روایتگر داستان ایجاد یک ملت بر پایه کهن الگو ها
هستند.اسطوره عبارت است از جهان شناختی که یک قوم به منظور تفسیر خود از
هستی به کار می بندد .اسطوره سرگذشتی راست و مقدس است که در زمانی ازلی رخ
داده و به گونه ای نمادین، تخیلی و وهم انگیز می گوید که چگونه چیزی پدید
آمده، هستی دارد، یا از میان خواهد رفت، و در نهایت، اسطوره به شیوه ای
تمثیلی کاوشگر هستی است.

.محتویات کهن الگویی اساطیر تمام ملل در
برگیرنده داستان هایی شامل پهلوان شجاع در مقابله با نیروهای اهریمنی،زنان
نجیب و فرشته خو در مقابل زنان پلید و جادوگر،اهریمن و نیروهای
شیطانی،پیرمردان خردمند و دانا،شهر آرمانی و دوران طلایی زندگی بشر و
...می شود.

در این تاریخ نگاری نمادین، کهن الگوها زنده می شوند و
به صورت پهلوانان قدرتمند و جوانمرد و نیروهای اهریمنی منفی وپلید متجلی
می شوند.محتوای واحد کهن الگویی  در اساطیر مختلف ملل باز تولید می
شود.اگرچه متناسب با روحیه ملی مردم کشورهای گوناگون ، اساطیر اشکال و
انواع مختلفی می یابند ،اما محتوای کهن الگویی آنها به صورت کلی واحد است.
مردم تمام جهان نسبت به محتوای کهن الگویی اساطیر هم نوایی نشان می دهند و
یکی از راه های  جذب مخاطب در محصولات فرهنگی و هنری بهره گیری از کهن
الگوها در داستانهای مورد نظر است.

در همین راستا یونگ به دنبال کشف
ردپای کهن الگو ها در فرهنگ و هنر معاصر جهان بود. یونگ علاقه ی عجیبی به
رمان های عامه پسند و پرفروش و تجارتی مانند داستان های پلیسی شرلوک هولمز
داشت. زیرا معتقد بود که این نوع داستان های عامه پسند "کهن الگو"های عوام
را، به خالص ترین شکل، بیان کرده است و آن ها را، به بهترین وجه، در خود
منعکس نموده است. هدف یونگ، پیدا کردن ردپای این اسطوره های کهن در رمان
های پرفروش و عامه پسند روز بود.

فیلمسازان تجارتی، به جای آن که
جهان بینی شخصی و فردی خود را بیان کنند، خلقیات و روحیات عامه ی مردم را
که از ضمیر ناخودآگاه جمعی سرچشمه می گیرد، بیان می دارند.

روایت جومونگ بازسازی یک اسطوره کره ای

همان
گونه که که گفته شد اسطوره روایتگر حدفاصل تاریخ و داستان است و به شروع و
آغاز یک ملت در ابتدای تاریخ می پردازد. این سریال تلویزیونی هشتاد قسمتی
به آغاز تاریخ کره و ایجاد هویت جمعی این کشور می پردازد که بر محور زندگی
پادشاه دانگمیونگ می باشد. پادشاه دانگمیونگ (زاده 58 ق.م. درگذشته 19
ق.م. - پادشاهی 37تا 19قبل از میلاد) یا به طور کامل دانگمیونگ سئونگ وانگ
که به اسم زمان تولدش جومونگ نیز معروف است، موسس امپراتوری گوگوریو
می‌باشد. گوگوریو در میان سه امپراطوری کره، شمالی‌ترین آنها محسوب
می‌شد.اگرچه در طی زمان به جنبه های اساطیری جومونگ افزوده شده است اما 
واقعیتهای تاریخی موید نقش آفرینی تاریخی او هستند. درلوح سنگی گوانگائتو
از او با نام چومووانگ به معنی پادشاه چومو و در دو کتاب تاریخی سامگوک
ساگی و سامگوک یوسا از او با نام جومونگ و عنوان گو یاد شده‌است. همچنین
در کتاب سامگوک ساگی از او با نام چومونگ یا سانگائی نیز نام برده
شده‌است. در سایر نوشته‌های بدست آمده او با نام‌های چومونگ ، جونگمو یا
دومو معرفی شده‌است.

افسانه تاسیس گوگوریو برگرفته از متون کهن کره
از جمله لوح سنگی گوانگائتو می‌باشد. معروفترین متن شناخته شده با اندکی
تغییرات از سامگوک یوسا، سامگوک ساگی و دانگمیونگ سئونگ وانگ پیئون از
دانگ گوک ایسانگ گوکجیپ بدست آمده‌است.

اما جومونگ صرفا واقغیت تاریخی نداشته و به سرعت ویژگی های کهن الگویی ناخودآگاه جمعی کره ای ها او را یک اسطوره نمادین کرد.
بحث‌های مختلفی بر سر آنکه پدر واقعی او چه کسی بوده به وجود آمده‌است، در
بعضی از متون کره، جومونگ را پسر هه موسو (به معنی پسر آسمان) و یوها (به
معنی دختر خدای رودخانه هابک) توصیف کرده‌اند.ا

روایت فعلی که
برمبنای زندگی جومونگ است نیز دارا ویژگی ها و مولفه های کهن الگویی است
که درطراحی مجدد داستان تلویزیونی تکرار شده است.به صورت واضح کهن الگوی
پهلوان جوانمرد،پادشاه عادل،نبرد خیر و شر،ملت سازی و دوران طلایی شهر
آرمانی از نقاط مهمی هستند که دارای مایه های جدی کهن الگویی هستند.هم
جنین رقابت های زنانه و پررنگ ساری کهن الگو و نماد بانو سوسانو به عنوان
زن فرشته خو در مقابل دسیسه های زنان از دیگر روایتهای کهن الگویی است که
به وفور دیده می شود.

ساختار روایت جومونگ با حرکت میان تاریخ و
داستان،بازآفرینی کهن الگوی پهلوان شرقی که در ناخودآگاه جمعی مردم ما
اهمیت بسیاری دارد و هم چنین طراحی فضاهای روایی نبرد بین خیر وشر به صورت
واضح و رقابتهای زنانه در واقع به نیازهای ناخودآگاه جمعی ایرانیان
نیازمند به حماسه در دوران مدرن پاسخ می دهد.

نتیجه گیری:

نیاز
به اسطوره و روایتهای کهن الگویی یک نیاز جهانی و فرا ملی است.سریال
جومونگ ساختاری اساطیری-تاریخی داشته و برمبنای کهن الگوهای مهم مورد
علاقه ایرانیان طراحی شده است .الگوی پهلوان جوانمرد از الگوهای مشترک نا
خودآگاه جمعی ما است.جومونگ قهرمان این داستان یعنی جومونگ، نمونه کامل از
یک بزرگ مرد است که با تمام توانایی ها و قدرتش، به خاطر حفظ منافع هم
نوعانش، بر خواسته های درونی خود سرپوش گذاشته و با رعایت جانب احتیاط،
رفتارهایی صلح آمیز و به دور از هر گونه خصومت را به نمایش می گذارد. او
در غین حال قدرتمند و دلیر است.این کهن الگو دقیقا خلاف تصاویری است که از
انسان معاصر در سریالهای ایرانی و خارجی به تصویر کشیده می شود. جومونگ
پاسخی کوتاه مدت است به ملتی که ابرمرد اساطیری اش رستم دستان بوده است.
جهان امروز ایرانیان نیازمند بازگشت هنرمندانه اساطیری است که ناخودآگاه
جمعی ما را به خود جلب نماید که اگر این روایتها  ایرانی نباشند، جومونگ،
مرد عنکبوتی، بتمن و.... ابرمردان جدید ایران زمین می شوند.

سید حسین زرهانی

گروه جامعه وسیاست