شعراى مهم عرب جاهلى

کتاب: تاریخ پیامبر اسلام، 18

نویسنده: دکتر محمد ابراهیم آیتى

پیش از ظهور اسلام هفت قصیده که از لحاظ فصاحت و بلاغت بى‏نظیر بودند در خانه کعبه آویخته شده بودند، به این هفت قصیده «معلقات سبع» مى‏گفتند، اسامى گویندگان این هفت قصیده به شرح ذیل است:

1 ـ امرؤ القیس بن حجر کندى، متوفى به سال 540 میلادى، صاحب قصیده لامیه ⁽¹⁾ .

2 ـ طرفة بن عبد بکرى، از قبیله «بکر بن وائل» از قبایل «عدنانى» صاحب قصیده «دالیه» متوفى در حدود سال 569 میلادى ⁽²⁾ .

3 ـ زهیر بن أبى سلمى مزنى، از عرب «عدنانى» صاحب قصیده «میمیه» متوفى به سال 627 میلادى ⁽³⁾ .

4 ـ لبید بن ربیعه عامرى صحابى، صاحب قصیده «الفیه» متوفى به سال 661 میلادى ⁽⁴⁾ . ـ عمرو بن کلثوم بن مالک عدنانى، صاحب قصیده نونیه متوفى در حدود سال 584 م ⁽⁵⁾ .

6 ـ عنترة بن شداد عبسى.صاحب قصیده میمیه متوفى در حدود سال 615 م ⁽⁶⁾ .

7 ـ حارث بن حلزه یشکرى عدنانى.صاحب قصیده همزیه ⁽⁷⁾ ، متوفى در حدود سال 570 م.

برخى أصحاب معلقات را ده نفر دانسته‏اند و سه نفر ذیل را افزوده‏اند.

8 ـ عبید بن أبرص أسدى، صاحب قصیده باثیه که «منذر بن ماء السماء» پادشاه حیره، متوفى در سال 554 میلادى او را کشت ⁽⁸⁾ .

9 ـ أعشى قیس: میمون بن قیس بن جندل، صاحب قصیده لامیه ⁽⁹⁾ متوفى به سال 7 ه.

10 ـ نابغه ذبیانى: زیاد بن معاویه، صاحب قصیده دالیه ⁽¹⁰⁾ ، متوفى به سال 604 م؟ .

چیزى که عرب جاهلى و بعدها عرب مسلمان را در این خصوص ممتاز نموده است، اینست که در میان ملل و اقوام دیگر تا آن روز یا زن سخنور و شاعر سابقه نداشته و یا اگر داشته اندک بوده‏اند ولى در عرب جاهلى زنان سخنور و شاعر آنهم در حد اعلى زیاد بوده‏اند، مثلا خنساء که یک زن بوده از شعراى معروف جاهلیت است.

سرآمد شعراى عهد جاهلى امرء القیس کندى است که در سال 540 میلادى در گذشت، و اسلام را درک نکرد. مشهورترین اشعار وى قصیده ناب اوست که با الفاظ و تعبیرات نغز و دل‏انگیز و پرسوز و گداز سروده شده و با این بیت آغاز مى‏گردد:

قفا نبک من ذکرى حبیب و منزل

بسقط اللوى بین الدخول فحومل

یعنى: همرهان لحظه‏اى درنک کنید تا من به یاد یار سفر کرده و سرمنزل او بگریم و ریگستان میان «دخول» و «حومل» را از سرشک دیدگانم سیراب سازم ⁽¹¹⁾ .

«ابو تمام حبیب بن اوس» ، که در سال 231 هجرى وفات یافته و از ادباى شیعه به شمار مى‏رود و اشعارى نیز در مدح پیشوایان شیعه دارد، بسیارى از اشعار زمان جاهلیت را گردآورى کرده و در ده باب به شرح زیر تنظیم نموده است: (1) حماسه و شجاعت (2) مراثى (3) ادب (4) غزلهاى مناسب با دوران جوانى (5) هجا و ذم اشخاص و قبائل (6) شعرهاى مناسب با میهمانى و سخاوت (7) مدایح (8) اوصاف و حالات و سیر (9) مطایبات و لطیفه‏ها (10) مذمت زنان!

از طرف دانشمندان و ادباء اسلامى، شرحهاى زیادى به منظور توضیح لغات و مقاصد گویندگان نوشته شده، و خود کتاب نیز به زبانهاى مختلف خارجى ترجمه گردیده است، که قسمتى از آنها در معجم المطبوعات مذکور مى‏باشد. ⁽¹²⁾

پى‏نوشت‏ها:

1 ـ على علیه السلام او را أشعر شعراء دانست (سفینة البحار، ج 1، ص 703، نقل از ابن ابى الحدید) و از او به «ملک ضلیل» یعنى شاه بسیار گمراه، پادشاه بسیار بیچاره سرگردان تعبیر فرمود (نهج البلاغه خ 455) امرؤ القیس آخرین پادشاه سلسله کندى است که در قرن پنجم میلادى در عربستان مرکزى زمام حکومت را به دست گرفتند و با پادشاهان یمن همان رابطه را داشتند که ملوک حیره با خسروان ایران، شاهان غسانى با قیصرهاى روم، مؤسس این سلسله حجر بن عمرو آکل المرار، در سال 450 میلادى در گذشت.دیوان امرؤ القیس در سال 1877 در پاریس چاپ شده است.

2 ـ وى پیوسته عمرو بن منذر پادشاه حیره و برادرش قابوس بن منذر را در شعر خویش هجومى گفت، تا آنکه عامل بحرین به فرمان عمرو بن منذر که خود طرفه به امید صد هزار درهم جایزه حامل آن فرمان بود دست و پاى وى را برید و به دارش آویخت (ر.ک: ترجمه تاریخ یعقوبى، ص 257 ـ 260) .دیوان طرفه را اعلم شنتمرى شرح کرده است.

3 ـ اسلام آوردن زهیر معلوم نیست ولى دو پسرش «بجیر» و «کعب» که دو شاعر بزرگوارند، اسلام آورده‏اند، دیوان وى اول بار در سال 1870 م در لندن به طبع رسیده است.

4 ـ ر.ک: آداب اللغة العربیة، ج 1 ص .111

5 ـ ر.ک: المجانى الحدیثه، ج 1، ص 127، م.

6 ـ طبقات فحول الشعراء، ص .128

7 ـ طبقات فحول الشعراء .127

8 ـ طبقات فحول الشعراء ص 115.در بعضى کتب، قتل عبید بن نعمان بن منذر نسبت داده شده است (ر.ک: معارف ابن قتیبه ص 649، چاپ دوم مصر، دار المعارف 1388، و أعلام زرکلى، ج 4، ص 340 چاپ سوم) م.

9 ـ أبو بصیر: أعشاى کبیر که قصیده لامیه‏اش از معلقات عشر است و در خطبه «شقشقیه» مولى على علیه السلام یک شعر از وى آمده است، أعشى قصیده‏اى در مدح رسول اکرم گفت و به مکه آمد، اما گویا توفیق اسلام آوردن نیافت.

10 ـ براى وى در بازار «عکاظ» خیمه‏اى زده مى‏شد، و در اشعار عرب داورى مى‏کرد.

11 ـ نگاه کنید به «معلقات» ترجمه عبدالمجید آیتى.

.12 «معجم المطبوعات» ، / .297

منبع.http://www.hawzah.net